Να δούμε την Πολιτική Προστασία ως μια "ομπρέλα" που συντονίζει
φορείς του Δημοσίου, από το ΕΚΑΒ μέχρι το Λιμενικό και τον ΟΑΣΠ
Της Χαράς Καφαντάρη*Η πρόσφατη ανείπωτη καταστροφή, πρώτα από όλα σε ανθρώπινες ζωές, από τη δασική πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής, δημιουργεί νέα καθήκοντα και νέες ευθύνες.
Συμπεράσματα θα υπάρξουν, ευθύνες θα αποδοθούν, ένα όμως είναι σίγουρο. Με το βλέμμα στο μέλλον, πρέπει πλέον να πάρουμε εκείνα τα μέτρα, να σχεδιάσουμε σε όλα τα επίπεδα, έτσι ώστε να μην ξαναζήσουμε τέτοιες στιγμές.
Ένα στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης δεκαετιών στην Ελλάδα και στον τομέα της πολεοδόμησης, του σχεδιασμού, του εύκολου κέρδους και της οικονομίας της “αρπαχτής”, πρέπει να αποτελέσει παρελθόν. Οι νέες συνθήκες, όπως το παγκόσμιο πλέον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, οι στόχοι του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη, πρέπει να αποτελούν σταθερό οδηγό στο νέο μοντέλο ανάπτυξης που απαιτείται. Το εθνικό σχέδιο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, που έχει ψηφισθεί από το ελληνικό κοινοβούλιο περιέχει προτάσεις οι οποίες πρέπει να εξειδικευτούν στα περιφερειακά σχέδια κάθε περιοχής της χώρας μας.
Όπως ανέφερε πρόσφατα στην επίσκεψή του στην Ελλάδα και ο Ευρωπαίος επίτροπος κ. Στυλιανίδης, η κλιματική αλλαγή δεν είναι “fake news”. Παραδείγματα πολλά σε παγκόσμιο επίπεδο,όπως στη Σουηδία με τις πρόσφατες πυρκαγιές, στον Καναδά με την απότομη αύξηση της θερμοκρασίας, που είχε και ανθρώπινα θύματα, κ.ά. Να μην αναφέρουμε τις φωτιές στην Πορτογαλία το 2017 και γενικότερα τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα μεσογειακά οικοσυστήματα.
Η εποχή μας είναι η εποχή της κλιματικής αλλαγής που επελαύνει. Η κλιματική αλλαγή, σύμφωνα με όλα τα μοντέλα έχει αυξητικές τάσεις τόσο στη συχνότητα όσο και στη σφοδρότητα ακραίων καιρικών φαινομένων, που με τη σειρά τους μπορούν να αυξήσουν τη συχνότητα και τη σφοδρότητα πλημμυρών και δασικών και περιαστικών πυρκαγιών.
Όταν λοιπόν τα ακραία καιρικά φαινόμενα, συνέπεια και της κλιματικής αλλαγής, συναντούν πόλεις χτισμένες άναρχα, χωρίς σχέδιο και κανόνες, το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η Μάνδρα και το Μάτι. Όμως η αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών δεν είναι κάτι το καινούργιο. Διότι φυσικές καταστροφές, πέραν των πυρκαγιών, των πλημμυρών, είναι και οι σεισμοί, οι κατολισθήσεις, οι περιβαλλοντικές ρυπάνσεις, τα τεχνολογικά ατυχήματα, οι επιδημίες κ.ά.
Κεντρικό ρόλο στη διαχείριση και βέβαια την πρόληψη των φυσικών καταστροφών αποτελεί ο θεσμός της Πολιτικής Προστασίας (Π.Π.).
Ιστορικά αναφέρουμε ότι το 1995, όταν συστάθηκε η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας - ΓΓΠΠ (Ν. 2344/95), υπήχθη στο υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, το 2009 (Π.Δ. 184/2009) μεταφέρθηκε στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, ενώ το 2012 (Π.Δ. 101/2012) το Π.Σ. υπήχθη στη ΓΓΠΠ. Με τον νόμο της συγκυβέρνησης Ν.Δ. - ΠΑΣΟΚ (ν. 4249/2014) περί αναδιοργάνωσης Ελληνικής Αστυνομίας και Πυροσβεστικού Σώματος, το Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας υπήχθη στο Πυροσβεστικό Σώμα.
Όπως ορίζεται από τον ν. 3013/2002, “Πολιτική Προστασία είναι η λειτουργία του κράτους που αποβλέπει στην προστασία της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των πολιτών από φυσικές, τεχνολογικές και λοιπές καταστροφές, που προκαλούν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης κατά τη διάρκεια της ειρηνικής περιόδου, καθώς και στη μέριμνα για υλικά και πολιτιστικά αγαθά, πλουτοπαραγωγικές πηγές και υποδομές της χώρας, με στόχο την ελαχιστοποίηση των συνεπειών των καταστροφών”.
Η αντιμετώπιση όλων των έκτακτων γεγονότων από την πλευρά της Π.Π. απαιτεί σχεδιασμό, που βασίζεται:
* Στην αναγνώριση κινδύνων - προετοιμασία - ενημέρωση - εκπαίδευση πολιτών.
* Στην πρόληψη - μετριασμό επιπτώσεων.
* Στην ετοιμότητα - αντιμετώπιση.
* Στην αποκατάσταση.
Ο σχεδιασμός και οι δράσεις της Π.Π. αναπτύσσονται κυρίως σε επίπεδο Περιφερειών και δήμων, ως εκ τούτου οι κύριοι φορείς Π.Π. είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση α' και β' βαθμού.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό η Πολιτική Προστασία πρέπει να αναγνωρίσει τους σημαντικούς κινδύνους από φυσικές καταστροφές, να εκπονήσει τα αναγκαία επιχειρησιακά και άλλα σχέδια, να σχεδιάσει τις ασφαλείς, κατά περίπτωση, οδεύσεις, να οργανώσει τους ελεύθερους χώρους όπου θα εγκατασταθούν καταυλισμοί, αφού έχει καταγράψει και τις αίθουσες πολλαπλών χρήσεων (γυμναστήρια - σχολεία), ώστε να είναι έτοιμη με το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό και τους εθελοντές να αντιδράσει στις προκλήσεις της στιγμής.
Οι σύγχρονες συνθήκες και μετά την πρόσφατη καταστροφή στην ανατολική Αττική καθιστούν επιτακτική την ανάγκη περαιτέρω αναβάθμισης της ΓΓΠΠ. Ο εκσυγχρονισμός της, η προσαρμογή της στα σύγχρονα ευρωπαϊκά δεδομένα, η χρήση της νέας τεχνολογίας, τα μοντέλα έξυπνων πόλεων, η εκπαίδευση των πολιτών και μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, είναι βήματα που πρέπει άμεσα να πραγματοποιηθούν.
Το πολύ σημαντικό όμως είναι η διαδικασία λήψης απόφασης (ποιος τελικά αποφασίζει), ώστε η επέμβαση της Π.Π. να είναι άμεση και αποτελεσματική. Να δούμε την Π.Π. ως μια “ομπρέλα” που συντονίζει φορείς του Δημοσίου - από το ΕΚΑΒ μέχρι το Λιμενικό και τον ΟΑΣΠ. Να υπάρχει ένα κέντρο λήψης απόφασης στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, όπου θα υπάρχει η πλήρης εικόνα, ενημέρωση και σχεδιασμός, πάντα με βάση τα σύγχρονα επιστημονικά και επιχειρησιακά δεδομένα και θα απαρτίζεται από άτομα με επιχειρησιακή και επιστημονική γνώση.
Πολλά μοντέλα Πολιτικής Προστασίας υπάρχουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σημειώνουμε ότι στη Μ. Βρετανία και την Ιταλία η Π.Π. υπάγεται απευθείας στον πρωθυπουργό, ενώ σε Γαλλία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Βέλγιο, Ισπανία, Πορτογαλία, Πολωνία, Γερμανία, Αυστρία στο υπουργείο Εσωτερικών. Το μοντέλο υπαγωγής της Π.Π. στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη είναι ελληνική πρωτοτυπία.
Κοινό χαρακτηριστικό των ευρωπαϊκών πολιτικών Π.Π. είναι η θωράκιση των εθνικών τους αρχών Π.Π. με ισχυρά θεσμικά πλαίσια, έτσι ώστε κατά τη διαχείριση μιας κρίσης να λειτουργεί ένα κέντρο επιχειρήσεων σε εθνικό επίπεδο και ένα κέντρο λήψης αποφάσεων. Επίσης σημαντικό κοινό χαρακτηριστικό είναι η συστηματική χρήση των ασκήσεων σε όλα τα επίπεδα, ως εργαλείο, όχι μόνο ελέγχου, αλλά και προετοιμασίας και ενημέρωσης του κοινού.
Κλείνοντας, και με βάση την πρόσφατη τραγική εμπειρία στο Μάτι Αττικής και τα συμπεράσματα που προκύπτουν, άμεσα η Πολιτεία οφείλει να δράσει, ανεξαρτήτως πολιτικού κόστους. Απαιτείται σύγκρουση με μικρά και μεγάλα συμφέροντα και αντιλήψεις δεκαετιών. Το πολιτικό κόστος είναι ελάχιστο μπροστά στο κόστος της ανθρώπινης ζωής.
* Η Χαρά Καφαντάρη είναι γεωλόγος, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Β' Αθήνας